Voor altijd in het hart

Kinderen en rouw

Kinderen reageren op hun eigen manier, als iemand in hun naaste omgeving overlijdt. Kinderen en rouw; het uiten van gevoelens en verdriet kan lastig voor ze zijn. Het ene kind trekt zich terug, de ander wordt aanhankelijk, de volgende is gewoon aan het spelen. Het is belangrijk om kinderen de mogelijkheid te geven zich te uiten, hun vragen te beantwoorden en ze te betrekken bij de voorbereiding van de uitvaart en de uitvaart zelf. Onderzoek wijst uit dat dit helpt bij de rouwverwerking. 

Een uitvaart is voor iedereen, maar zeker voor kinderen een ingrijpende gebeurtenis. Voor kinderen is een veilige en vertrouwde omgeving nodig om te kunnen rouwen. Zij komen vaak niet zelf met hun rouw naar buiten, daarom is aandacht hiervoor essentieel. Kinderen moeten gezien worden.

Geen ervaring met rouw

Door hun gebrek aan levenservaring kunnen kinderen moeilijker met rouw omgaan. Ze hebben hierin nog niet of nauwelijks ervaring mee. Vaak wordt de manier waarop zij rouwen mede bepaald door de volwassenen in hun omgeving. Zoals we kinderen leren fietsen, zo zouden we ze ook moeten leren omgaan met verdriet: met vallen en opstaan, veel oefenen en vooral door een warm contact met elkaar.

Kinderen maken de dood bespreekbaar en daarom is het goed ze die ruimte te geven. Geef kinderen vooral eerlijk uitleg over wat er is gebeurd en gaat gebeuren. Betrek hen op een natuurlijke manier bij het afscheid nemen. Ieder kind gaat op zijn eigen manier met het afscheid om.  Voor jonge kinderen kan het besef anders zijn dan voor oudere kinderen.
 Kinder

Begeleiding van kinderen bij de uitvaart

In overleg met ouders maak ik het overlijden bespreekbaar en de uitvaart toegankelijk. Ik ondersteun waar nodig bij het beantwoorden van vragen die bij de kinderen leven. Daarnaast denk ik graag met u mee over de manier van begeleiding van uw kind tijdens de voorbereiding van de uitvaart. Zo kan ik er bijvoorbeeld voor zorgen dat het kind vooraf het crematorium of de begraafplaats kan bezoeken.

Tips in het begeleiden van een kind dat rouwt

5 basisregels om een kind in rouw te begeleiden.

1. Leg de emoties uit

Kinderen hebben nog geen woorden voor emoties maar ze voelen wel van alles. Ze zien dat ook bij de mensen om zich heen, zoals hun ouders of opa en oma. Door een naam te geven aan deze gevoelens leren kinderen ze te herkennen. ‘Je bent boos omdat je denkt dat je mama je in de steek gelaten heeft.’ Door dit te doen worden de gevoelens voor kinderen minder beangstigend. Via de volwassenen leren ze dat emoties er erbij horen en er mogen zijn. Kinderen kopiëren, dus ze leren vooral door te zien wat er gebeurd in bepaalde situaties bij volwassenen. Als je als volwassenen kwetsbaar durft te zijn en emoties worden gedeeld dan leert een kind dat ook. Ook geldt dat een verhaal vaak herhaald moet worden. ‘Weet je nog, toen…’

2. Luister zonder te oordelen

Het is belangrijk dat er zonder oordeel geluisterd wordt wanneer een kind vertelt waar deze mee zit. Neem gevoelens en twijfels serieus en stel vragen. Laat merken dat de gevoelens begrepen worden. Een kind wil of durft soms niet alles in één keer te vertellen. Ga dan weer op een ander moment het gesprek aan. Neem de tijd.

Luister naar je kind, kinderen en rouw

3. Zoek een geschikt moment

Het is belangrijk om emoties duidelijk te markeren en te begrenzen. Dit kan door bijvoorbeeld op een vast tijdstip emoties te delen. Bedenk samen een dagelijks ritueel waarin ruimte is voor emoties. Door bijvoorbeeld foto’s te bekijken of een kaarsje aan te steken bij een foto van de overledene. Als iedereen weet wanneer er ruimte is voor verdriet, ontstaat er ruimte voor het ’gewone leven’ dat doorgaat. Doe het liever niet direct voor het slapengaan van het kind. Beter is het om daarna nog over luchtige onderwerpen te hebben, zodat het kind niet verdrietig naar bed gaat.

Samen kleuren, Kinderen en rouw

4. Zoek een lichamelijke activiteit als uitlaatklep

Sommige kinderen willen er helemaal niet over praten. Dring dan niet aan op een gesprek maar samen iets doen. Als de nadruk niet zo op praten ligt en er natuurlijke stiltes vallen, voelen kinderen zich minder geremd. Het gaat erom samen bezig te zijn en zo tot een vertrouwensband komt. Hiervoor kun je alles doen wat jullie samen fijn vinden.

5. Zoek iemand die het kind kan bijstaan

Onderzoek toont aan dat veel kinderen die een moeilijke tijd doormaken er beter uit komen wanneer ze worden ondersteund door iemand van buiten het gezin. Vooral wanneer een gezin direct zelf getroffen is door verlies. Vaak is er dan niet iemand die optimaal present kan zijn voor het kind. Een kind heeft in deze periode iemand nodig die zelf stabiel is, niet oordeelt, tijd maakt, meedenkt, aandacht heeft en luistert. Dat kan bijvoorbeeld een opa of oma zijn. Het gaat erom dat een zij of hij tijd heeft om met het kind te besteden, vertrouwd is voor zowel de ouder als het kind, en deze rol een hele tijd lang kan uitoefenen. Rouw is niet over binnen een afgesproken tijd.  

Wanneer hulp inschakelen?

Als kinderen lange tijd neerslachtig blijven en geen plezier meer hebben in de dagelijkse dingen, kan worden overwegen om hulp in te schakelen. Op de lange termijn kunnen kinderachtig gedrag, het belangrijk maken of nadoen van de overledene, vermijden van leeftijdsgenoten of slechte schoolprestaties ook aanleiding geven om hulp bij het rouwen te zoeken.

Wanneer hulp inschakelen, kinderen en rouw

Leeftijd is van invloed op rouw

Per leeftijdsfase denken kinderen anders over de dood en gaan ze er anders mee om. Kinderen worden zich steeds bewuster van hun omgeving terwijl ze opgroeien. Toch is het besef van een overlijden er nog niet op alle leeftijden.


Kinderen en rouw, baby's

Baby’s en peuters ( 0-3 jaar)

Deze kinderen hebben geen echt besef van de dood. Ze begrijpen ook niet dat de dood onomkeerbaar is. De dood heeft ook iets magisch; Sneeuwwitje en Doornroosje worden van dood weer levend.  Ze voelen het bijvoorbeeld wel als één van hun ouders komt te overlijden. De aanwezigheid, warmte en aandacht van dit vertrouwde persoon wordt dan gemist. Ze voelen ook de sfeer en het verdriet van de omgeving. Kinderen van deze leeftijd willen zekerheid en bescherming voelen.

Het is belangrijk dat ze worden vastgehouden, geknuffeld worden en liefdevolle aandacht krijgen. Na een verlies kunnen ze snel weer gaan hechten. Een vast ritme en stabiliteit is belangrijk. Ze zijn vaak ondernemend; ze willen dan de overledene met eigen ogen zien. Ze kennen voor een overledene geen angst. Om de overledene aan te raken zijn ze niet bang. Een aai een kusje. Vaak zijn het de volwassenen zelf die hun angst overbrengen op het kind.

Twee- en driejarigen verwerken hun ervaringen in hun spel.  Het is fijn als er beelden zijn van de uitvaart want ze komen op latere leeftijd vaak terug op het verlies. Het is dan goed om te kunnen laten zien dat ze erbij waren.  Een oppas tijdens de uitvaart is wel aan te bevelen.

Kleuters ( 4-6 jaar)

Kinderen in deze leeftijdscategorie kennen het verschil tussen dood en leven, maar beseffen nog niet dat de dood onomkeerbaar is. De dood wordt vaak gezien als iets dat tijdelijk is. ‘Nu komt mijn broer wel weer terug, we gaan toch op vakantie.’ Ze worden bang omdat ze denken dat ook andere dierbaren plots ‘verdwijnen’. Daardoor kunnen zij afhankelijk worden. Soms is er een terugval in hun ontwikkeling, ze gaan weer in hun broek plassen, duimen of kinderlijker praten. Ook voor kleuters is een veilige omgeving belangrijk, waarin zij vastgehouden worden en liefdevolle aandacht krijgen.

Kleuters en rouw, kinderen en rouw

Magisch denken is zo typerend voor deze kinderen. ‘Ik was niet lief genoeg voor oma.’ Juist bij deze groep is het van belang te vertellen dat het kind geen schuld heeft aan de dood. De beelden en/of fantasieën die kinderen van deze leeftijd van de dood hebben kunnen vele malen erger zijn dan de realiteit. Eerlijk antwoord geven op, soms zelfs bizarre, vragen is een vereiste. Het is belangrijk om kinderen in deze leeftijd te vertellen dat de dood definitief is. Kies dan wel juiste woorden. Zeg niet dat iemand op reis gaat of voor altijd slaapt. Een kind kan dan bang worden om zelf te gaan slapen. Zeg bijvoorbeeld dat het lichaam van de overledene ‘stuk’ is en niet meer gemaakt kan worden. Er zijn prentenboeken die hierbij kunnen helpen. Kinderen hebben het nodig om hun gedachtes en gevoelens in een spel te kunnen uiten. Steeds maar weer.

Er is geen reden het verdriet van volwassenen uit hun buurt te houden. De kleuter meenemen naar de uitvaart kan zeker goed zijn. Zorg dan wel voor een oppas.

Kinderen en rouw, 6 tot 9 jaar

Kinderen (7-9 jaar)

Kinderen begrijpen nu al beter dat de dood definitief is, maar weten over het algemeen niet goed hoe ze met hun gevoelens om moeten gaan. Het magisch denken wordt verlaten. Ze vinden de dood wel echt iets wat volwassenen overkomt en dit komt pas dichterbij wanneer er een leeftijdsgenootje overlijdt. Angst, schuldgevoelens en fantasieën komen regelmatig voor. Ze realiseren dat ook anderen of zijzelf kunnen doodgaan.

Ze zijn vaak echte denkertjes en houden zich soms groter dan ze in werkelijkheid zijn. Het is heel waardevol om met hen in gesprek te gaan, zodat vragen beantwoord kunnen worden. Ze willen concrete informatie en hebben bijvoorbeeld vragen over het crematieoven en de kist. Ze denken in goed of fout, mooi of lelijk. Nuances zijn moeilijk. Ze interpreteren dingen erg letterlijk.

Ook bij hen kunnen gedragsproblemen ontstaan. Een veilige situatie scheppen is ook bij hen heel belangrijk. Het is dan gemakkelijker om te leren dat kwetsbaarheid getoond mag worden.

Dat de dood iets onvermijdelijks is, dat besef komt vanaf een jaar of acht. Dan komen ook de vragen over het hoe en wat naar boven over de kist, de begraafplaats, de crematieoven enzovoort.

Kinderen (10-12 jaar)

Ze zijn vaak erg geïnteresseerd in de ‘technische’ kant van de gebeurtenis. Wat gebeurt er nu precies als je dood bent? Kinderen worden wat ‘stoerder’ en worstelen met hun (on)afhankelijkheid en wijzen daardoor ook wel steun af. Ze kunnen zich vaak al meer uiten en met hun emoties omgaan, maar leren ook om die gevoelens te verstoppen. Omdat hun gevoelens er toch uit moeten, vertonen ze soms lastig en opstandig gedrag.

Kinderen en rouw, kinderen 10 tot 12 jaar

Het begrip van de dood is al beter omdat zij steeds beter abstract kunnen denken. Ze willen de betekenis weten van dingen. Het is voor hen vaak fijn om met iemand te praten die iets verder van hen af staat want ze willen hun naaste omgeving niet nog meer verdriet doen. Al laten ze het niet zo merken, ook deze leeftijdsgroep heeft aandacht en troost nodig.

Kinderen en rouw, jeugd

Jeugd (vanaf 12 jaar)

Kinderen van deze leeftijd hebben een grote behoefte aan zelfstandigheid en zoeken hun eigen weg. Ze hebben vaak heftige gevoelens en ontwikkelen zich snel. Wanneer daar rouw bijkomt dan is dat extra intensief. Ze gaan nog abstracter denken en zijn bezig met de zingeving van het leven. De verstandelijke ontwikkeling van deze jongeren is zo ver dat ze de dood kunnen zien als het onvermijdelijke einde van het leven. Ze hebben het idee dat het iedereen kan overkomen, behalve mensen in hun omgeving.

Vaak sluiten ze zich af en rouwen op hun eigen wijze, of pas veel later. Communicatie is niet altijd makkelijk en soms kan een leeftijdgenoot die hetzelfde meemaakte een grote rol spelen bij het verwerken. Vaak willen ze zo weinig mogelijk verschil maken met andere jongeren en het liefst gaan ze gewoon door met hun leven. Het is belangrijk voor hen dat er iemand is waarvan ze weten dat ze er altijd terecht kunnen. Typerend is dat ze zich vaak willen afreageren.

Betrekken bij uitvaart goed voor verwerking

Het is fijn ze dingen te laten doen die zij kúnnen doen en die ze begrijpen. Afhankelijk van hun leeftijd kunnen kinderen taken op zich nemen. Zo kan er bijvoorbeeld een tekening of gedicht worden gemaakt, de kist worden beschilderd of kaarsen worden aangestoken. Het is belangrijk dat een kind nergens toe wordt gedwongen. Een kind heeft een andere beleving van verdriet dan een volwassene. Kinderen zullen vaak makkelijk kunnen schakelen tussen huilen en lachen. De onbevangenheid van kinderen wordt door de aanwezigen ook vaak gewaardeerd. Houd er wel rekening mee dat het voor een kind erg spannend kan zijn.

Er zijn tal van manieren waarop kinderen een rol kunnen spelen tijdens een uitvaart en de voorbereiding daarvan. Afhankelijk van hun behoeften en leeftijd kunnen zij rituelen (mede) uitvoeren.

Foto’s maken als dierbare herinnering

Maak foto’s van de uitvaart, kinderen kunnen dan later terugkijken hoe het was.

Even voorstellen

Meer informatie

Neem voor meer informatie omtrent de vele mogelijkheden om een uitvaart invulling te geven gerust contact op. Een voorgesprek (kennismakingsgesprek) is altijd gratis en vrijblijvend. Bel 06-43877077, app of mail naar info@estia-uitvaarten.nl

Francine Oldenhuizing

Uitvaartwensen boekje aanvragen bij Estia

Vraag gratis "Mijn uitvaart wensenboekje" aan.

Bewaar “Mijn uitvaartwensen boekje” bij uw belangrijke papieren of zorg dat het digitaal beschikbaar is voor uw nabestaanden. 

Vraag hier nog de gegevens van Estia Uitvaarten aan.

Binnen enkele seconden heeft u deze contactgegevens om digitaal te bewaren of om uit te printen en bij uw papieren toe te voegen.